- Dikkat eksikliği
- Hiperaktivite
- Her ikisi birden
Bu teşhislerin konulabilmesi için:
Arada bir görülen bulgu yeterli değil.
DEHB teşhisi konulabilmesi için birkaç ortamda kendini gösteren çok az sayıda bulgu yerine, birçok ortamda kendini gösteren birçok bulguya ihtiyaç var. Yani “kitap okurken ve ders anlatılırken odaklanamıyorum,” demek DEHB teşhisi için yeterli değil. “Odaklanma” sorunu ile birlikte diğer DEHB bulgularından en az beşi ile ilgili sıkıntıları birçok ortamda yaşamalısınız.
Ama daha az bulgu yeterli!
Araştırmalar, yaşın büyümesiyle birlikte bulguların azaldığını gösteriyor. Aslında belki de DEHB’liler bu bulgularla yaşamayı öğreniyorlar. DSM1 5’e göre teşhis konulabilmesi için çocuklarda 6 ya da fazlası, 17 yaş sonrası için en az 5 bulgu olması gerekiyor.
Peki nedir bu bulgular?
DSM 5’te “kendini gösterme şekline” göre bulgular şöyle özetleniyor:
Dikkat eksikliği
- Detaylara dikkat etmez, sürekli hata yapar,
- Dikkatini korumada sıkıntı yaşar,
- Dinlemez görünür,
- Verilen komutları izlemede güçlük çeker,
- Organizasyon sorunu yaşar,
- Yoğun düşünme gerektiren işlerden kaçınır ya da bu işleri yapmaktan hoşlanmaz,
- Eşyalarını kaybeder,
- Dikkati kolayca dağılır,
- Günlük işlerini unutur.
Hiparaktif-dürtüsel
- Durduğu yerde duramaz; elleri, ayakları kıpır kıpırdır,
- Uzun süre oturmada sıkıntı yaşar,
- Çocukken koşar ya da tırmanır, yetişkinken yerinde duramaz,
- Sessizce bir şeyle meşgul olmada sıkıntı yaşar,
- Motor takılmış gibi veya düz duvara tırmanırcasına hareketlidir
- Çok konuşur,
- Karşıdaki kişi sorusunu bitirmeden cevabı yapıştırır,
- Bekleme gerektiren ya da sırayla yapılan işlerde sıkıntı yaşar,
- Başkalarının sözünü keser
Birleşik : dikkat eksikliği & hipearktif-dürtüsel
- Yukarıda her iki gruptaki bulgulara bir arada rastlanabilir.
Çocuğunuz ya da bir başkası için “hiperaktif” kelimesini kullanıyorsanız bunun doğru olması için öncelikle bu tanımı yapmanıza neden olan yukarıdakilere benzer durumlar
- ısrarla devam etmeli ve/veya giderek artmalı
- öğrenme güçlükleri yaşanmalı
- uyum sorunları yaratmalı
İşte o zaman şüphelerinizi gidermek için bir uzmanla görüşmenin vakti gelmiş demektir.
Aynı tanı, farklı belirtiler, farklı tedavi yöntemleri…
Önemli olan, aynı tanı koyulan kişiler arasında belirtilere bağlı olarak farklı tedavi yöntemlerinin kullanılmasıdır.
Yapılan araştırmalar, beynin kontrol merkezinden sorumlu bölümün DEHB’li kişilerde uyku sırasındaki beyin işlevleri ile aynı seviyede, düşük fizyolojik aktivite ürettiği yönünde veriler ortaya koymuştur. İşte bu yüzden DEHB’li kişiler, akademik zorunluluklar, ev ve aile içi sorumluluklar, okul sonrası aktiviteler, vb. konularla baş etme konusunda zorlanırlar. Hatta duş alma, kahvaltı yapmayı hatırlama, temiz kıyafetlerini bulma gibi günlük yaşamın basit gerekliliklerini yerine getirmek bile DEHB’li kişiler için zor olabilir. DEHB’nin doğasını (bozukluğun nörobiyolojisini, beyin kimyasındaki dengesizlikten kaynaklanan belirtilerini ve DEHB’nin farklı kişilerde farklı tedavilere cevap verdiğini) ne kadar anlarsak, gerçekten ihtiyaçları olan desteği bir o kadar iyi verebiliriz.
DEHB ile ilgili her geçen gün daha fazla bilgi edinmek, DEHB’lilere destek veren herkese yeni ufuklar açarken teşhisin bırakacağı kalıcı izlerin de olumlu olabilmesinin ilk aşaması…
1 DSM, yani İngilizce adıyla Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Türkçe adıyla Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı, Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan ve zihinsel hastalıklara tanı koymak için ölçütleri belirleyen bir kaynak.